Poznański Szlak Forteczny

Strzelnica piechoty
nad Wartą

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.


Oprócz typowych fortyfikacji, twierdza miała też liczne budowle pomocnicze, takie jak koszary, magazyny, place ćwiczeń czy strzelnice. Strzelnica piechoty nad Wartą powstała w latach 60. XIX wieku. Miała 7 torów strzeleckich zakończonych ziemnymi kulochwytami, w grupach po 5 i 2 tory. Początkowo miały one ok. 350 m długości, a jeden z nich przedłużono do ok. 450 metrów. Strzelnica leżała w pasie obronnym twierdzy fortowej, więc w latach 1887–1890 zbudowano na jej terenie schron dla kompanii piechoty (J2 IV) oraz dla obsługi dwóch baterii artyleryjskich (A3 IV). W bezpośrednim sąsiedztwie strzelnicy znalazły się ponadto: schron kompanijny (J1 IV), schron artyleryjski dla czterech baterii (A2 IV) i schron amunicyjny dla ośmiu baterii (M IV). „Brakujący” schron artyleryjski dla dwóch baterii znajdował się nieco dalej – przy forcie IV (A1 IV). Po wybuchu I wojny światowej twierdza została zmobilizowana, a rozbudowa uzbrojeniowa objęła też strzelnicę. Powstały rowy strzeleckie, przed nimi pas przeszkód, a za nimi system schronów (zbudowano nowe schrony U7 IV – U15 IV) połączonych rowami łącznikowymi. Pod koniec II wojny wykopano rów przeciwczołgowy. Strzelnica była kilka razy przebudowywana: obecnie ma 3 tory o długości 320 m, 3 tory 420 m i jeden tor 350 m, a ziemne kulochwyty uzupełniono o potężne, budzące grozę, betonowe mury osłonowe.


Teren strzelnicy to niezwykły, nawarstwiony zapis osiemdziesięcioletnich przemian, jakie zachodziły w poznańskiej twierdzy. Tym cenniejszy, że jest to jeden z ostatnich obszarów nieprzekształconych – historia zatrzymała się na nim w 1945 roku i, niczym w wielkiej historycznej zamrażarce, dotrwała do naszych czasów.

Twierdza Poznań
Strzelnica piechoty nad Wartą.

Zwiedzając fortyfikacje należy zachowywać nadzwyczajną ostrożność. Niektóre obiekty są zniszczone i potencjalnie niebezpieczne. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.



Twierdza Poznań
Jeden z torów strzelnicy przy ulicy Chemicznej.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron piechoty oznaczony jako J2 IV był rozwinięciem wzorcowego projektu z 1887 roku. Miał sześć pomieszczeń, w których mieściła się kompania piechoty, czyli około 250 żołnierzy i kilku oficerów. Izby żołnierskie były wyposażone tylko w ławki i półki. Oficerowie mieli do dyspozycji łóżka, lecz ich pomieszczenie pełniło też różne funkcje dodatkowe. Do schronu prowadziło pięć wejść. Duże okna oświetlające sale zostały wtórnie zamurowane. Dodatkowa zewnętrza ściana obwodowa miała chronić wnętrze poprzez przyspieszenie detonacji pocisku.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron artyleryjski oznaczony symbolem A3 IV został zaprojektowany w 1887 roku dla obsługi dwóch baterii artyleryjskich. Dwa większe pomieszczenia były przeznaczone dla około stu żołnierzy, a mniejsze dla kilku oficerów. Podobnie jak w schronach piechoty, głównym wyposażeniem sal żołnierskich były ławki. Do wnętrz prowadziły dwa wejścia. Okna doświetlające zostały wtórnie zamurowane.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron mobilizacyjny U9 IV miał pięć pomieszczeń, nakrytych sklepieniem na łukach z blachy falistej. Mógł pomieścić od jednego do dwóch plutonów piechoty, w zależności od standardu wyposażenia. Jedno z pomieszczeń było wydzielone dla oficerów i do celów pomocniczych (magazyn, izba opatrunkowa itp.). Schron miał trzy wejścia i niewielkie okienka doświetlające pomieszczenia. Podobną budowę miał schron U10 IV.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schrony dwuizbowe, takie jak U12 IV, mogły pełnić różne funkcje: mieścić załogę pogotowia, dowództwo, obsługę baterii artyleryjskich lub zwyczajnie uzupełniać powierzchnię schronową na danym odcinku umocnień. Miały jedno wejście i dwa niewielkie okienka doświetlające. Podobną budowę miały schrony U7 IV i U14 IV.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron U11 IV miał dwa pomieszczenia. Zostały one nakryte betonowym stropem wylanym na podłożu z szyn kolejowych, a nie sklepieniem jak w innych tego typu obiektach. Nie jest znane przeznaczenie schronu i powód, dla którego został wykonany w taki sposób. Ślady zachowane w podobnych obiektach świadczą, że mogły one pełnić funkcję punktów opatrunkowych. Podobną budowę miały schrony U8 IV i U13 IV.

Tablice informacyjne Poznańskiego Szlaku Fortecznego sfinansowano z Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego i Rad Osiedli: Górczyn, Krzyżowniki-Smochowice, Głuszyna, Piątkowo. Szlak został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań i prace Zespołu ds. fortyfikacji poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Opracowanie, rysunki, zdjęcia: Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Mariusz Wojciechowski.
© 2015-2022, Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Pracownia JB72, Pracownia mariwoj Mariusz Wojciechowski, Autorzy OpenStreetMap.

Poznań