Punkt oporu na Miłostowie

█
Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.

█
Latem 1914 roku w Europie wybuchł konflikt, nazwany później wojną światową. Państwa kolejno ogłaszały stan mobilizacji, a twierdze musiały zostać przygotowane do obrony, czyli uzbrojone. Uzbrajanie przebiegało według ścisłego planu opracowanego jeszcze w czasie pokoju. Zbudowane wcześniej forty i schrony były szkieletem umocnień, trzeba je było uzupełnić o ziemne pozycje strzeleckie i artyleryjskie, stanowiska obserwacyjne, pasy przeszkód, schronienia o różnych funkcjach, rowy komunikacyjne, systemy łączności, transportu i wiele innych elementów.

█
Pozostałością tych wydarzeń są w Poznaniu betonowe schrony określane dzisiaj mianem „mobilizacyjnych”. Pozostałe budowle były nietrwałe i w większości nie zachowały się – wyjątkiem jest punkt oporu piechoty na Miłostowie. Trzy betonowe schrony mobilizacyjne (dwa z nich zachowane) dawały schronienie załodze. Wokół nich znajdowały się rowy strzeleckie, umożliwiające obronę ze wszystkich stron oraz osłonę części wjazdowej. Po stronie czoła w pozycję strzelecką wkomponowano dwa betonowe stanowiska obserwacyjne (zachowane) oraz kilka nisz schronowych (zachowana jedna). Punkt oporu graniczył na północy z linią kolejową i doliną Głównej, a na południu przedłużony był ciągiem pozycji obronnych aż do fortu IIIa. W 1944 roku umocnienia ponownie ożyły – rozbudowano sieć rowów strzeleckich i łącznikowych, od strony nieprzyjaciela wykopano rów przeciwczołgowy.

█
Obecnie umocnienia na Miłostowie są jedynym w Poznaniu miejscem (i jednym z kilku w Polsce), gdzie można wyraźnie zobaczyć, do czego rzeczywiście służyły murowane schrony twierdz fortowych i w jaki sposób były wplecione w mobilizacyjny system obronny.

Dawny punkt oporu na Miłostowie.

Zwiedzając fortyfikacje należy zachowywać nadzwyczajną ostrożność. Niektóre obiekty są zniszczone i potencjalnie niebezpieczne. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.

Po ponad stu latach przebieg ziemnych umocnień jest wciąż wyraźnie widoczny w terenie, chociaż wiele szczegółów pozycji strzeleckiej zatarło się.

Schrony dwuizbowe, takie jak U11 IIIa, mogły pełnić różne funkcje: mieścić załogę pogotowia, dowództwo, obsługę baterii artyleryjskich lub zwyczajnie uzupełniać powierzchnię schronową na danym odcinku umocnień. Miały jedno wejście i dwa niewielkie okienka doświetlające.

Schron U10 IIIa to jeden z kilku znanych w Poznaniu schronów jednoprzestrzennych dla piechoty. Mógł pomieścić jeden lub dwa plutony w zależności od standardu wyposażenia. Do budowy stropu wykorzystano arkusze blachy falistej, wsparte na stalowej konstrukcji. Do wnętrza prowadziły trzy wejścia; doświetlone było ono czterema oknami.

Schron U9 IIIa miał dwa pomieszczenia, lecz nietypowo nie były one nakryte sklepieniem, ale betonowym stropem wylanym na podłożu z szyn kolejowych. Nie jest znane przeznaczenie i powód, dla którego został wykonany taką technologią. Ślady zachowane w podobnych obiektach świadczą, że mogły one pełnić funkcję punktów opatrunkowych. Schron został wysadzony, by wydobyć szyny.

Pozycja strzelecka była zazwyczaj rowem, którego brzeg skierowany w stronę przeciwnika był nieco podwyższony i uformowany w tzw. przedpiersie strzeleckie. Rów był rozdzielony na odcinki ziemnymi poprzecznicami (ich ślady widoczne są do dzisiaj). W przedpiersie wkomponowano niewielkie nisze, w których strzelcy mogli się schronić przed ostrzałem szrapnelami. Większość z nich była wykonana prowizorycznie, jednak część wykonano solidnie z betonu. Przypuszczalnie były one jednocześnie schronieniem dla straży.

Oczami umocnień były specjalne stanowiska obserwacyjne wkomponowane w przedpiersia strzeleckie. Większość z nich była wykonana prowizorycznie z drewna. W szczególnie ważnych miejscach zbudowano solidne stanowiska betonowe nakryte stropem z szyn kolejowych. Dwa z nich zachowały się w dobrym stanie (oczywiście zostały pozbawione stropów).