Kamienie graniczne
twierdzy Poznań

█
Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.

█
Umocnienia twierdzy poligonalnej oraz fortowej były położone na terenach należących do wojska, ale wokół nich wytyczono jeszcze rozległe obszary ochronne, na których obowiązywały ograniczenia budowlane – wojskowi dbali, by na przedpolach fortów nie powstała trwała zabudowa, która ułatwiłaby nieprzyjacielowi zbliżanie się do umocnień.

█
Wytyczano dwa lub trzy pierścieniowe pasy ograniczeń budowlanych, zwane rejonami (Festungs-Rayon), różniące się nasileniem tych ograniczeń. Na przykład w rejonie I, położonym najbliżej umocnień, obowiązywał całkowity zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli, a nawet stawiania płotów, kopania rowów, sadzenia drzew i krzewów.

█
Rejony wokół twierdzy poligonalnej miały na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku następujące szerokości: I – 620 m, II – 375 m, III – 1255 m (łącznie 2250 metrów). Ponieważ rejony zdławiłyby rozwój miasta, nie zawsze wytyczano je od strony zabudowy miejskiej – regulaminowe rejony miał tylko fort Winiary. Miasto odczuwało skutki tych ograniczeń, dlatego znoszono je stopniowo już od końca lat osiemdziesiątych XIX wieku.

█
Wokół fortów zewnętrznych wytyczano z reguły dwa rejony: I – ponad 500 m, III – 1650 m (łącznie 2150 metrów). Zgodnie z ustawą z 1871 roku powinny mieć 2250 metrów.

█
Wytyczane w terenie wieloboczne rejony oznakowane były granitowymi słupkami z wykutym oznaczeniem FR lub FG i numerem. Zachowało się jeszcze trochę tych kamieni.

Zwiedzając fortyfikacje należy zachowywać nadzwyczajną ostrożność. Niektóre obiekty są zniszczone i potencjalnie niebezpieczne. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.

Niedopuszczalne jest wykopywanie kamieni, które nadal znajdują się w swoich pierwotnych lokalizacjach. Ich wartość historyczna jest mocno związana z lokalizacją, a część tych kamieni to dziś także znaki geodezyjne chronione prawem!

Rejony forteczne wokół twierdzy poligonalnej w 1864 roku.

Fragment pierścienia fortów z zaznaczonym zasięgiem rejonu I, na podkładzie mapy Messtischblatt.

FG (Festungs Grenze) – kamienie graniczne twierdzy poligonalnej, zachowane w mieście.

FG 18 (Festungs Grenze) i FR I (Festungs Rayon I) – kamienie graniczne pomiędzy fortami VIa i VII.

Na terenie „Skansenu Fortecznego – Fort 4a” zachowała się linia czterech kolejnych kamieni wyznaczających granice terenu wojskowego oraz rejonów fortecznych – jest to jedyne takie miejsce w całej byłej twierdzy! W izbie pamięci w forcie znajduje się także lapidarium kamieni, które zostały odnalezione na złożu wtórnym i ewakuowane w ramach akcji ich ratowania, prowadzonych przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań.