Fort pośredni IVa Waldersee II

█
Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.

█
Forty pośrednie miały narys trapezowy. Ich zadaniem było wspomaganie obrony obszaru między fortami głównymi, dlatego na głównym wale miały stanowiska tylko dla kilku lekkich dział. W tylnej części znajdowały się jednokondygnacyjne koszary oraz główny wjazd z bramą i mostem zwodzonym. Fort był otoczony fosą głęboką na 6 m i szeroką na 9 m, chronioną przez broń przeciwszturmową umieszczoną w kaponierach na narożnikach czołowych oraz przy koszarach. Najważniejsze budowle w forcie były połączone podziemnymi korytarzami.

█
Fort IVa zbudowano w latach 1878–1881. W latach 1887–1890 został gruntownie zmodernizowany. Mury i sklepienia budowli podziemnych zostały wzmocnione, a kaponiery broniące fos zostały przebudowane na nowoczesne rewersowe i połączone z dziedzińcem fortu za pomocą korytarza pod fosą. Do wybuchu I wojny światowej wprowadzono różne drobne modyfikacje, np. betonowe schrony-wartownie na drodze krytej. W 1939 roku na przedstoku zbudowano niewielki betonowy schron obserwacyjno-bojowy. Po II wojnie fort został wysadzony i częściowo rozebrany; zachował się duży fragment koszar oraz murowane części kaponier rewersowych wraz z podziemnym korytarzem.

Fort na współczesnym planie Poznania.

Na terenie obiektu znajduje się „Skansen Forteczny – Fort 4a” oraz podziemna trasa turystyczna, zwiedzanie wnętrza tylko pod opieką przewodnika. Obiekt częściowo wysadzony i poddany rozbiórce, potencjalnie niebezpieczny. Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.

Fort po przebudowie kaponier.

Fort, wysadzony i rozebrany po II wojnie, to dziś tylko trudno czytelne ruiny, które jednak mają swoją wartość dydaktyczną, gdyż dają rzadką możliwość obejrzenia szczegółów widocznych normalnie tylko na planach i rysunkach.

Resztki kaponiery bloku wejściowego: ceglane sklepienie, na nim warstwa żwirobetonu i granitowa osłona, od góry cienka warstwa ziemi.

Po przebudowie, do kaponier w przeciwskarpie można było przejść poterną (podziemnym korytarzem) pod fosą. Poterna jest dobrze zachowana, choć prawa kaponiera jest zasypana.

Lewa kaponiera w przeciskarpie jest w większości zasypana.

Zachował się betonowy schron z czasów mobilizacji przed II wojną światową.

Na terenie „Skansenu Fortecznego – Fort 4a” zachowała się linia czterech kolejnych kamieni wyznaczających granice terenu wojskowego oraz tzw. rejonów fortecznych, czyli pasów terenu, na których obowiązywały ograniczenia budowlane – jest to jedyne takie miejsce w całej byłej twierdzy! W izbie pamięci w forcie znajduje się także lapidarium kamieni, które zostały odnalezione na złożu wtórnym i ewakuowane w ramach akcji ich ratowania, prowadzonych przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań.