Poznański Szlak Forteczny

Jaz zalewowy na Cybinie
koło Białej Góry

LEWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Elementy twierdzy fortowej

Inne

PRAWY BRZEG WARTY

Obiekty twierdzy poligonalnej

Obiekty twierdzy fortowej

Inne

Jeśli zauważysz dewastację lub niepokojące zjawiska na terenie obiektu zabytkowego, prosimy o kontakt: tel. 508 977 083  lub e-mail info@twierdza.poznan.pl


Poznańskie fortyfikacje istnieją już ponad 1000 lat – ich historia sięga czasów średniowiecza. W pierwszej połowie XIX wieku powstała potężna twierdza poligonalna. Później, po zjednoczeniu Niemiec, umocnienia rozbudowano w nowoczesnym systemie fortowym. W latach 1876–1886 wokół miasta zbudowano 9 fortów głównych (nr I – IX) i 3 mniejsze forty pośrednie (IVa, VIa i IXa). W latach 1887–1890 pierścień fortyfikacji rozbudowano o kolejne 6 fortów pośrednich nowego typu (Ia, IIa, IIIa, Va, VIIa i VIIIa) oraz kilkadziesiąt schronów dla piechoty, dla artylerzystów i do składowania amunicji. Fortyfikacje były rozbudowywane i modernizowane aż do wybuchu I wojny światowej i w końcu stworzyły skomplikowany system umocnień, zajmujący ogromny obszar o średnicy prawie dziesięciu kilometrów.


Obszary pomiędzy fortami (międzypola) były umocnione mniejszymi budowlami obronnymi, budowanymi jeszcze w czasie pokoju lub dopiero podczas mobilizacji i uzbrajania twierdzy. Niektóre z nich tylko pośrednio brały udział w walce, jak np. budowle hydrotechniczne. Na południe od fortu III rzeczka Cybina płynęła w dość głębokiej i obszernej dolinie, którą można było łatwo przegrodzić tamą, spiętrzyć wodę i zalać spory obszar przedpola twierdzy. Projekt takiej tamy wraz z jazem (Stau-Anlage) regulującym poziom wody i mostem powstał w 1886 roku. Między doliną a fortem III było kilka wzniesień (m.in. Biała Góra – Weissberg), na których planowano rozmieścić baterie artyleryjskie, a po 1887 roku – pozycje strzeleckie. Dlatego niedaleko jazu (Stau Anlage) zbudowano schron dla kompanii piechoty, a podczas I wojny światowej – dodatkowy niewielki schron pomocniczy.


Jezioro Maltańskie nie istniało wówczas (powstało dopiero po II wojnie) – był to jednak obszar przewidziany do stworzenia zalewu zaporowego przy pomocy jazu Cybińskiego, mieszczącego się w linii umocnień starej twierdzy poligonalnej (zachowanego – częściowo funkcjonująego nadal, a częściowo zasypanego pod obecną ulicą Jana Pawła II). Nowy jaz na wysokości fortu III stworzyłby drugi obszar zalewowy na południowo-wschodnim przedpolu fortu, rozciągający się w stronę Młyna Olszak. Pewne pojęcie o jego położeniu dają dzisiaj stawy na terenie ogrodu zoologicznego, choć obszar zalewowy byłby znacznie większy i otoczyłby Białą Górę, obejmując także dzisiejszy staw Olszak.


Zwiedzając fortyfikacje należy zachowywać nadzwyczajną ostrożność.
Niektóre obiekty są zniszczone i potencjalnie niebezpieczne.
Osobom bez doświadczenia w turystyce fortecznej zalecane jest skorzystanie z pomocy przewodnika.



Twierdza Poznań
Jaz został umieszczony w ziemnej grobli o długości 146 m i wysokości ponad 5,5 metra, która przegrodziła dolinę Cybiny (jej koryto przesunięto kilkadziesiąt metrów na północ). Jaz miał dwa ceglane przepusty, posadowiony został na drewnianym rusztowaniu i palach wbitych w grunt. W ścianach wykonano po trzy pionowe wyżłobienia, w które wsuwano drewniane belki spiętrzające wodę. Maksymalna wysokość piętrzenia to 5 metrów ponad przeciętny stan Cybiny. Przy przepuście północnym zbudowano niewielki kanał upustowy – przepławkę. Jaz był jednocześnie mostem.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron piechoty, oznaczony jako J2 IIa, zbudowano w oparciu o wzorcowy projekt z 1888 roku. Miał sześć pomieszczeń, w których mieściła się kompania piechoty, a więc około 250 żołnierzy i kilku oficerów. Pomieszczenia żołnierskie były wyposażone tylko w ławki i półki. Oficerowie mieli do dyspozycji łózka, lecz ich izba pełniła też różne funkcje dodatkowe. W schronie znajdowała się studnia. Do wnętrza prowadziło siedem wejść. Duże okna oświetlające sale zostały wtórnie zamurowane. Dodatkowa, zewnętrzna ściana obwodowa miała chronić wnętrze poprzez przyspieszenie detonacji pocisku.

Twierdza Poznań Twierdza Poznań
Schron U7 IIa miał dwa pomieszczenia, lecz nietypowo nie były one nakryte sklepieniem, lecz betonowym stropem wylanym na podłożu z szyn kolejowych. Nie jest znane przeznaczenie schronu i powód, dla którego został wykonany w taki sposób. Ślady zachowane w podobnych obiektach świadczą, że mogły one pełnić funkcję punktów opatrunkowych.

Twierdza Poznań
Dobrze zachowana grobla przegradzająca dolinę Cybiny.

Twierdza Poznań
Jaz jest dobrze zachowany, choć przęsło nakrywające przepusty jest wtórne.

Twierdza Poznań
Obecnie Cybina przepływa przepustem południowym.

Twierdza Poznań
Międzypole fortów IIa i III na mapie Messtischblatt z 1914 roku.

Tablice informacyjne Poznańskiego Szlaku Fortecznego sfinansowano z Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego i Rad Osiedli: Górczyn, Krzyżowniki-Smochowice, Głuszyna, Piątkowo. Szlak został wytyczony w oparciu o koncepcję przygotowaną przez Porozumienie dla Twierdzy Poznań i prace Zespołu ds. fortyfikacji poznańskich Urzędu Miasta Poznania.

Opracowanie, rysunki, zdjęcia: Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Mariusz Wojciechowski.
© 2015-2022, Jacek Biesiadka, Konrad Dąbrowski, Andrzej Gawlak, Bogusław Musielak, Michał Nabzdyk, Pracownia JB72, Pracownia mariwoj Mariusz Wojciechowski, Autorzy OpenStreetMap.

Poznań